Cildiye (Dermatoloji) Uzmanı Uz. Dr. Burcu Minareci kurdeşen hastalığını tüm detayları ile anlattı.
Ürtiker (Kurdeşen) nedir?
Ürtiker kelimesi Latincesi “Urtica” olan ısırgan otundan gelmektedir. Isırgan otunun deride yaptığı reaksiyonu anımsattığından bu isim verilmiştir. Ürtikere halk arasında “kurdeşen”, “dabaz” da denilmektedir.
Derinin alerjik bir hastalığıdır. Genelde tüm vücutta yaygın olarak görülen, ciltten hafif kabarık, sınırları belirgin, farklı boyutlarda, kızarıklık şeklinde oluşur. Hastalarda yoğun yanma, batma hissine bağlı kaşıntı görülür. Oluşan döküntüler genelde 24 saat sürmeden solma özelliği taşır. Özellikle bahar aylarında diğer alerji hastalıkları gibi görülme sıklığı artar.
Kaç çeşit ürtiker vardır?
Hastalığın süresine göre 2 tipi vardır;
- Akut ürtiker: 6 hafta sürmeden geçen ürtiker
- Kronik ürtiker: 6 haftadan uzun süren ürtiker
Ayrıca ürtikerin başlatıcı nedenlere göre tipleri;
Dermografizm (yapay ürtiker) Ürtikeri:
Cilde uygulanan travma sonucu ürtiker döküntülerinin oluşması)
Basınç Ürtikeri:
(cilde uygulanan basınçtan yaklaşık 4-6 saat sonra genelde ağrılı olan bir derin şişlik oluşması. Örneğin uzun süre yürüme sonrası ayak tabanlarında oluşan ağrılı şişlik)
Kolinerjik ürtiker:
(vücut ısısını arttıran egzersiz, stres, sıcak duş gibi durumlar sonrasında oluşur)
Soğuk Ürtikeri:
(soğuk su veya hava teması ile)
Solar Ürtikeri:
(güneş teması ile başlayan ürtiker)
Kontakt Ürtikeri:
(bazı maddelerin deriye temasından dakikalar sonra ortaya çıkan ürtikeryal döküntü) ve akuajenik ürtiker (su ile temas sonrası oluşan ürtiker)
Ürtiker ortaya çıkaran nedenler…
İlaçlar: ilaç alındıktan 36 saat içinde aniden ortaya çıkan bir döküntü yapar. Penisilin başta olmak üzere antibiyotikler, aspirin başta olmak üzere ağrı kesiciler ve diğer pek çok ilaç yapabilir.
Gıdalar: Gıda alerjilerinde besin maddesi tek başına sorumlu olabilir veya ilave edilen baharatlar katkıda bulunabilirler. Balık, et, süt, peynir, yumurta, fıstık,domates, patates, baklagiller, kereviz, maydanoz, havuç, baharatlar, pirinç, çilek, muz, elma portakal, ananas, avokado alerjen olabilmektedir. Genellikle dakikalar içinde ürtiker tablosu gelişir, ancak besin sindirildikten sonra da ürtiker lezyonlarının ortaya çıktığı durumlar vardır. Nadiren de alındıktan hemen sonra egzersiz yapıldığında ürtikere neden olan gıdalar vardır. Bunlar; buğday, fındık ve kabuklu deniz hayvanları olarak sıralanabilir.
Toz: Solunum yoluyla alınan ev tozları, kimyasal mariziyeti, hayvan tüy ve epitelleri
Enfeksiyon: Vücuttaki enfeksiyon odakları (diş apsesi, farenjit, mide rahatsızlıklarına yol açan Helicobacter pylori enfeksiyonu gibi)
Parazit: Bağırsak parazitleri.
Böcek: Böcek ısırmaları (özellikle arı sokması)
Stres ve diğer pek çok hastalık ürtikeryal dediğimiz bu kaşıntılı döküntülerin oluşmasına neden olmaktadır.
Ürtikerli hastalarda tanı nasıl konur ve ne gibi tetkikler yapılmaktadır?
Ürtikerli hastalarda tanı klinikle ve öykü ile konur. Aniden ortaya çıkan deriden kabarık kızarık kaşıntılı yaraların 24 saat geçmeden gerileyip vücudun başka bölgelerinde ortaya çıkması ve ataklar halinde seyretmesi tanı koydurucudur.
Tam kan sayımı, hemogram, eritrosit sedimantasyon hızı, tiroid fonksiyon testleri, kan biyokimyası, kompleman düzeyleri, serum immunoglobulinleri, otoantikorlar, total IgE ve RAST gibi ürtiker tanısında çeşitli testler uygulanabilmektedir. Ayrıca alerji testleri ve infeksiyon odağı araştırması da yapılabilir.
Alerji testleri nelerdir ve nasıl yapılır?
Alerji testleri:
- Çizme Testi (Prick Test): Önkolunuzun iç kısmına 1 damla alerjen damlatılacak ve steril bir lanset ile (metalden yapılmış sivri uçlu bir tıbbi malzeme) derinizde bir çizik oluşturulacaktır. Kullanılacak allerjen sayısı fazla ise uygulama sırt bölgenizde de yapılabilir.
- Yama Testi (Patch Test): Bu yöntemde alerjenler yapışkan bant üzerine yerleştirilmiş küçük metal kuyucuklar içine konularak sırtınıza yapıştırılacaktır.
Hangi testin kullanılacağı hastanın şikâyetlerine göre uzman doktor tarafından belirlenir. Ürtiker, astım, alerjik rinit gibi hastalıklarda deri prick testi tercih edilirken; deri egzamalarında yama testi kullanılmaktadır.
Ayrıca döküntülerin yoğun olduğu dönemlerde bu testler yapılamayacağından kanda spesifik Ige değerlerinin bakılmasıyla da alerji yapan maddeler tayin edilebilir.
Ürtiker tedavisi nasıl olmalı bu süreçte nelere dikkat edilmelidir:
Ürtiker döküntüleri çok yaygın olan hastalar, göz kapaklarında, dudaklarında şişlik olan ve nefes darlığı çeken hastalar en yakın sağlık kuruluşuna başvurmalıdır ve acil şartlarında serum ve enjeksiyon şeklinde tedavileri düzenlenerek hastalık kontrol altına alınmadır. Ürtiker tedavisinde bundan sonraki basamak alerjiye neden olan etmeni ortaya çıkarmaktır, bu özellikle ani başlangıçlı olan akut ürtiker tipinde daha kolaydır. Genellikle hastaların öyküsünden ilaç, besin, çevresel maruziyet veya fiziksel uyaranlara dair bilgi edinilir. Bundan sonra yapılması gereken bu faktörden uzaklaşılmasıdır. Ancak unutulmaması gereken nokta bu alerjenden uzaklaşılsa bile ürtikeryal döküntüler kaşıntılar bir süre (6 haftaya kadar) devam edebilir. Bu dönemde H1 antihistaminikler ilk tedavi seçeneğimiz olmaktadır, bununla düzelmeyen hastalarda kortikosteroid içeren iğne veya tablet tedavileri, H2 antisitaminikler başlanabilir.
Ürtiker kalıcı mıdır? Tekrarlar mı?
ürtiker kendisini ortaya çıkaran allerjen madde ile her karşılaşmada tekrar eder, bu yüzden saptanan veya şüphe edilen alerjenlerden uzak durulmalıdır. Ancak kronik ürtikerde yani 6 haftadan uzun süren ürtikerde genellikle tetikleyen alerjen bulunamaz ve bu tip ürtiker hastalarında çok uzun süre tekrarlayan döküntüler görürüz ve bu hastalar bazen yıllarca tedavi kullanmak zorunda kalabilirler.
